Poslovno - Društvena Mreža
Opšta bolnica Valjevo
Srbija - Valjevo
Istorijat
Sindjelićeva 62, 14000 Valjevo
Telefoni:
Centrala - 014 295 295
Uprava - 014 295 370
Faks:
014 295 371
E-mail:
office@zcvaljevo.com
IZ ISTORIJE ZDRAVSTVENE KULTURE U VALJEVU U DRUGOJ POLOVINI 19. VEKA KULTURA ŽIVLJENJA
Miroslav Perišić
U zdravstvenom pogledu Valjevo je, najviše zahvaljujući svom geografskom i privrednom položaju, tokom 19. veka bilo jedna od najzaštićenijih sredina u Srbiji. Udaljenost od turske granice, relativno mala socijalna mobilnost ljudi i kretanja stoke štitili su stanovništvo od širenja zaraznih bolesti koje su u pojedinim vremenskim periodima harale drugim okruzima, pograničnim zonama i susednim državama.
U Valjevu - po pisanju Lazara Dimitrijevića, jednog od valjevskih lekara iz druge polovine 19. veka, gotovo nikad nije bilo snažnijih vetrova i prašine, a na dobro zdravlje uticale su blage promene temperature - smanjene letnje vrućine i umerene jesenje. Leva strana varoši bila je zdravija za život od desne; usled mračnih, tesnih i vlažnih kuća na desnoj obali Kolubare, naročito žene koje su vreme mahom provodile u kući pogađala je tuberkoloza. Bolesti su nastajale kao direktna posledica nečistoće, niskog nivoa kulture življenja, kulture stanovanja i kulture ishrane, odnosno, kao rezultat nedovoljnog znanja o čuvanju zdravlja - zdravstvene neprosvećenosti. Zabeležene su česte pojave šuge, u jednom periodu su se pojavile venerične bolesti, higijena zuba gotovo da nije postojala, umiralo se od stomačnih bolesti i srdobolje. Verovanje da ''nema smrti bez suđena dana'' ili da bolesniku ''ima leka ako je veka'' i niz drugih praznoverica, uz život određen navikama uticali su na to da ljudi ne brinu dovoljno o svom zdravlju za koje su mislili da ''biva i remeti se po nekim višim naredbama''.
U Valjevu druge polovine 19. i početkom 20. veka bilo je porodica čiji su uslovi stanovanja bili na nižem nivou od nivoa njihove opšte kulture, ali i onih čija je opšta kultura bila skromnija od kulture stanovanja. U odnosu na prvu polovinu 19. veka kultura življenja je značajno uznapredovala, pre svega zahvaljujući valjevskim trgovcima, ali i talasu obrazovanih pojedinaca (inženjera, profesora, lekara) koji su svojom pojavom u gradu postali nosioci modernizacijskih ideja i društvenih promena. Unosili su drugačije navike, doprineli širenju srednjoevropskih uticaja, unapredili kulturu odevanja, ishrane i stanovanja, delovali na sredinu i svest stanovnika Valjeva, a time i grad činili evropskijim nego što ga pamte prethodne generacije. Izgradnja građevina od tvrdog materijala, uređivanje dvorišta, postavljanje većih prozora na novopodignute kuće, bolje ukopani temelji, drveni podovi uz niz drugih promena uticali su na zdraviji život. Postepeno su išcezavale i porodične zadruge, čime se smanjivala porodica, što je doprinosilo poboljšanju kvaliteta življenja u celini. Ove naizgled nebitne promene bile su revolucionarne, jer su iz osnova menjale kulturu življenja a time unapređivale i zdravstvenu kulturu. Ipak preovlađujući način mišljenja uslovljen kolektivnim pravilima sredine koji je u osnovi bio izraz tradicionalnih formi rada i ponašanja bio je velika prepreka širenju prosvećenosti i stvaranju boljih uslova života.
Svest o potrebi poboljšanja higijenskih uslova i opšte kulture življenja sporo je napredovala. U ''Knjigama za narod'' - Batutovom ''Braniču od zaraza'' i ''Bukvici zdravlja'', kao i u Milićevićevim ''Poukama o zdravlju'' - nastalim na osnovu dobrog poznavanja narodnog mentaliteta, navika, običaja i kulture življenja u Srbiji, upozoravano je na potrebu održavanja zdravlja, ali one nisu bile čitane.
Uprkos brojnim promenama Valjevo je u 20. vek ušlo sa velikim problemima u pogledu dovođenja organizacije života u gradu na viši nivo i sređivanja pojedinih delova grada. Sa higijensko-zdravstvenog gledišta, voda iz većeg broja bunara bila je neupotrebljiva za piće, pa su nastojanja da se izgradnjom vodovoda obezbedi izvorska voda za piće obeležila prve godine 20. veka. Bilo je neophodno porušiti izvestan broj straćara pored Kolubare, izmestiti groblje, grupisati pijacu na jednom mestu radi lakše lekarske kontrole, ukloniti stočnu pijacu sa varoških ulica, urediti klanicu na moderan način, nabaviti dezinfekcioni aparat, mašinu za čišćenje nužnika, bolje organizovati održavanje ulica ...
Uz širenje pismenosti i uspostavljanje komunikacija, unapređenje izrazito niskog nivoa zdravstvene kulture bio je jedan od najprečih zadataka, ali i najteže rešiv problem u 19. veku. Dugotrajuća, generacijski taložena i rizničom predrasuda uvreživana zdravstvena neprosvećenost sa jedne, te nedostatak lekarskog kadra uz skromne materijalne mogućnosti za osnivanje bolnica, s druge strane, bili su osnovni uzroci sporog napredovanja svesti o značaju zdravstvene kulture.
BOLNICA
Na organizovanju zdravstvene službe u Srbiji počelo je da se radi u trećoj i četrvtoj deceniji 19. veka, ali sve privremene bolnice osnovane tih godina bile su kratkog veka. Prva bolnica počela je sa radom u Šapcu, a zatim u Velikom Gradištu i Svilajncu (1832), zatim u Požarevcu (1833), Beogradu (1836). Krajem četvrte decenije (1837. godine) u Kragujevcu je doneta odluka o ustanovljivanju Školskog i špitaljskog (bolničkog) fonda u okviru kojeg bi se prikupljala sredstva za osnivanje i početak rada bolnica i škola. Glavna nadležnost nad ovim fondom bila je poverena Ministarstvu prosvete. Pravilnikom ovog fonda bilo je predviđeno obavezno davanje godišnjih priloga činovnika i protojereja, zatim prikupljanje dobrovoljnih priloga prilikom nedeljnih i prazničnih službi u crkvama i ustupanje fondu imovine umrlih bez naslednika. Fond je uvećavan i poklonima davanim prilikom raznih svetkovina (krštenja, venčanja, slava). Prihod ostvarivan od carina za stoku takođe je išao u Fond.
Posle nekoliko godina (1841), fond je reorganizovan pa su školski i špitaljski bili razdvojeni u dve samostalne ustanove. Od tada je Špitaljski fond bio zaseban i svaki okrug u Srbiji je imao svoj fond i samostalno se brinući o njegovom uvećanju i unapređenju rada. Okružni špitaljski fondovi iz kojih je do 1875. godine osnovano 14 bolnica u Srbiji (Šabac, Smederevo, Gornji Milanovac, Beograd, Zaječar, Čačak, Jagodina, Negotin, Kragujevac, Valjevo, Aleksinac, Užice, Požarevac i Kruševac) bili su 1881. godine objedinjeni u Centralni sanitetski fond.
Radovi na adaptaciji zgrade i njenom prilagođavanju za potrebe bolnice trajali su tokom proleća i leta iste godine, a u jesen (22. oktobra 1867) bolnica je bila spremna da primi prve bolesnike. Početak rada nametao je i prve probleme vezane za organizaciju bolničke službe - pitanje personala i cene bolničkog dana. Okružni fizikus Biheli, koji je u Valjevo došao posle dr Franca Tesara, bio je prvi upravnik bolnice. U želji da rad bolnice organizuje po stručnim zahtevima predlagao je da se postave tri lica koja bi stajala na usluzi bolesnicima, brinula o higijeni i ishrani, što je i prihvaćeno u okružnom načelstvu. Početno isksutvo pokazalo je da je za obavljanje tih poslova bilo dovoljno jedno lice jer bolesnika u valjevskoj bolnici prvih nedelja skoro da i nije bilo. Za prva dva meseca kroz bolničko lecenje prošlo je svega pet pacijenata . Bolesnici su radije slali svoje ukućane da se kod lekara raspitaju za izlečenje nego što su tražili neposrednu lekarsku pomoć. Nepoverenje prema lekaru i pomisao da za zdravlje odnosno lečenje treba platiti, odvlačilo je građane od odluke da krenu ka bolnici.
Nezavisno od toga što je građanstvo u malom broju koristilo bolničke usluge, napori na poboljšanju uslova za rad bolnice bili su stalno ulagani. I starateljima bolnice i okružnom načelstvu i Ministarstvu unutrašnjih dela bilo je jasno da postojeća zgrada nije odgovarajuće rešenje. Stoga se došlo na ideju o podizanju nove zgrade koja bi bila projektovana prema potrebama bolnice. Uz podršku Ministarstva unutrašnjih dela, okružno načelstvo, tragajući za mestom koje bi dobrom lokacijom, zdravom okolinom i kvalitetom zemljišta bilo pogodno za smeštaj bolnice, vrlo brzo je došlo do rešenja. Na vest da se traži odgovarajući plac više građana je ponudilo na prodaju određene lokacije pa čak i zgrade u varoši. Jedan od tih placeva je kupljen 1870. godine, ali je onda usledilo desetogodišnje čekanje na početak izgradnje. Posao je putem licitacije bio poveren bečkoj firmi Bauunternehmung Paminger - Backofen (''Paminger i Bakofen''), koja je novembra 1884. obavestila Ministastvo unutrašnjih dela da je zgrada završena. Usledio je komisijski pregled početkom 1885. godine, posle čega je državna bolnica u Valjevu, posle osamnaest godina od svog osnivanja, dobila svoju zgradu .
Završetkom izgradnje bolničkog objekta pristupilo se opremanju. Inventar iz stare bolnice bio je skroman, izrabljen i u velikoj meri neupotrebljiv pa je tokom naredne dve godine učinjeno nešto više na njegovom nabavljanju . Nabavka je bila poverena valjevskom trgovcu Živku Taduiću, stolarski poslovi Veselinu Subotiću, bravarski Adolfu Vojdeku, a izrada papuča za bolesnike Svetozaru Nikoliću i Sretenu Ristivojeviću. Iz spiska potrebnih stvari vidi se da je bolnica narednih godina bila solidno opremljena kako u pogledu lekarskih instrumenata, medicinskog pribora, kancelarijskih stvari tako i u pogledu potreba za bolničke sobe, higijenu i udobnost bolesnika. Bolnica je imala četrdeset kreveta, dva stola za ručavanje, veći broj stolica, dve plehane kade za kupanje, zavese na prozorima, nekoliko visokih i niskih lampi. Pacijenti su u bolnici dobijali bolnički veš, košulje, čarape, papuče, peškire. Spavali su na dušecima i jastucima, pokrivali se ćebadima, a posteljina je redovno menjana. Bolnica je raspolagala ginekološkim krevetom, krevetom za operacije, specijalnim zaklonima, kleštima za vađenje zuba, zavojima, makazama, toplomerima .
Broj bolesnika vremnom se, u odnosu na godine kada je bolnica osnovana, povećavao. U proseku na bolničkom lečenju nalazilo se oko 20 pacijenata mesečno, od kojih je više od polovine uspešno lečeno .
LEKARI
Školovanih lekara u Valjevu bilo je kao i u ostalim gradovima u Srbiji i pre osnivanja bolnice. Prvi za koga se na osnovu izvora zna da je bio u Valjevu je dr Jovan Stejić 1830. godine. Po nalogu Miloša Obrenovića 1833. godine u Valjevo je došao Antonije Delini, Grk rodom iz Smirne, koji nije bio školovan lekar ali je o medicini dosta znao. Valjevci su bili zadovoljni njegovim radom pa su posle njegovog odlaska izrazili želju da se vrati, što je on i učinio 1840. godine, ali na kratko. U međuvremenu, 1834. i 1835. godine, na dužnosti okružnog fizikusa nalazio se Grigorije Ribakov, takođe samouk lekar.
Krajem januara 1842. godine u Valjevo je za okružnog fizikusa došao Franc Budaj, rodom iz Pešte. Bio je magistar hirurgije i veoma sposoban lekar. Kada je došao u Valjevo imao je 30 godina i znao je više stranih jezika. Na dužnosti okružnog fizikusa u Valjevu pominje se i 1844. godine. Na njegovo mesto došao je dr Jovan Mašin, otac inženjera Mašina, prvog muža kasnije kraljice Drage Obrenović. Bio je bečki student, diplomu magistra hirurgije stekao je u Pešti, a magisterijum ginekologije i akušerstva u Pragu; takođe je znao više stranih jezika.
Od 1855. do 1867. godine okružni fizikus u Valjevu bio je doktor medicine i hirurgije Franc Tesar. Njegova pomoć pri osnivanju bolnice bila je dragocena. Sledeće dve godine (1868. i 1869) dužnost okružnog fizikusa i istovremeno upravnika bolnice obavljao je magistar hirurgije i magistar veterine Franc Biheli.
Od 1870. do 1874. godine na tom mestu nalazio se Jovan Siber, a njega je 1875. godine zamenio doktor medicine Herman Kraus, koji se u Valjevu zadržao do 1880. godine.
Posle jednogodišnjeg prekida, Valjevo 1881. godine ponovo dobija okružnog fizikusa. Bio je to Ljubomir Veović. Posle dve godine (1883) on je napustio Valjevo, a na njegovo mesto došao je Svetozar Atanasijević, koji se na toj dužnosti zadržao do 1890. godine.
Sledeće četiri godine okružni fizikus u Valjevu bio je dr Lazar Dimitrijević koji je u to vreme napisao knjigu ''Kako živi naš narod'', objavljenu 1893. Iznoseći prilike u kojima je živelo seosko stanovništvo, Dimitrijević je skrenuo pažnju na potrebu unapređenja zdravstvene kulture u selima.
Tokom 1894. dužnost okružnog fizikusa obavljao je Mihajlo Cvijević, ali se zadržao samo godinu dana. Posle njegovog odlaska došao je Jevdenije Branovački, koji je u Valjevu radio od 1895. do 1898. godine. Okružni fizikus 1898. godine bio je Mita Nikolić, a 1899. u Valjevo se vratio Mihajlo Cvijević. Prvih godina 20. veka upravnik bolnice u Valjevu bio je dr Selimir Đordević, koji je u tom gradu dočekao Prvi svetski rat.
Pored okružnih, Valjevo je imalo i opštinske lekare. Posle dr Đorda Petrovića kome je trogodišnji ugovor sa valjevskom opštinom istekao 1887. godine, na njegovo mesto je došao dr Đorde Vidaković . Medicinu je završio u Gracu, a lekarsku praksu započeo u Starom Futogu; od 1878. do 1884. godine bio je lekar u Sremskoj Kamenici. Za zasluge u srpsko-turskim ratovima i srpsko-bugarskom ratu odlikovan je ''Takovskim krstom'' i ''Takovskim krstom sa mačevima''. Pre dolaska u Valjevo bio je lekar negotinske opštine.
Nezavisno od toga da li je bio okružni, sreski ili opštinski, lekar je bio ličnost koji se zarad boljeg zdravlja stanovništva borio ne samo protiv zaraza i drugih bolesti već i protiv neprosvećenosti, siromaštva i veoma često protiv nemara lokalnih vlasti.
